Το Κάστρο της Αστροπαλιάς έχει κλειδί κλειδώνει…

Αν και στην Αστυπάλαια θα συναντήσετε ενδιαφέροντα αρχαιολογικά ευρήματα από διαφορετικές περιόδους που μαρτυρούν την σημαντική θέση του νησιού από την πρώιμη αρχαιότητα, σήμα κατατεθέν και στολίδι του νησιού παραμένει το ξακουστό Ενετικό Κάστρο της, που στέκει αγέρωχο στην κορυφή του λόφου της Χώρας.

Σύμφωνα με τα αρχαιολογικά ευρήματα, η Αστυπάλαια κατοικείται από τους προϊστορικούς χρόνους, ενώ στην ίδια θέση που βρίσκεται σήμερα το Κάστρο έχουν εντοπιστεί οικοδομικά λείψανα ήδη από τον 8ο αιώνα π.Χ., αλλά και από την ελληνιστική εποχή. Μέχρι τον 19ο αιώνα αποτελούσε τον μοναδικό οικισμό του νησιού. Όλα τα σπίτια έξω από αυτό τα έλεγαν «στάβλους».

Η ιστορία του Κάστρου ξεκινά λίγο μετά από την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους και τον κατακερματισμό του Βυζαντινού Κράτους σε μικρά βασίλεια. Το 1207, λοιπόν, ο Βενετός Marko Sanoudo από το Δουκάτο της Νάξου παραχωρεί την Αστυπάλαια στον στενό του συνεργάτη, κι επίσης ευγενή, Giovanni Querini. Μάλιστα, εξαιτίας αυτής της κτήσης προστέθηκε στο όνομα Querini, το Stampalia.

Οι Querini, μία από τις πιο ισχυρές οικογένειες της Βενετίας στην ακμή της, έμειναν με παύσεις κύριοι του νησιού για σχεδόν 300 χρόνια. Ο καθένας με τη σειρά του ανακαίνιζε και μεγάλωνε το Κάστρο. Πλάκες με τα οικόσημα των ευγενών βενετσιάνων που το έχτισαν και το κατοίκησαν είναι εντοιχισμένες σε διάφορα σημεία της Χώρας. Μάλιστα, μία από αυτές είναι εντοιχισμένη σε εμφανές σημείο του Κάστρου προς τιμήν του προστάτη τους, Αγίου Querini.

Το Κάστρο, στην ουσία αποτελεί έναν οχυρωμένο οικισμό, χτισμένο σε περίοπτη θέση και είναι ορατό σχεδόν από όλο το νησί. Η μοναδική είσοδος του κάστρου βρίσκεται στην νοτιοδυτική πλευρά του και οδηγεί στο εσωτερικό του μέσα από ένα χαμηλό, στεγασμένο με σταυροθόλια, χώρο. Τα χρόνια της ακμής του Κάστρου, η είσοδος ήταν χώρος εμπορικών συναλλαγών. Στο πρώτο κτίριο αριστερά από την είσοδο, βρίσκονταν το καφενείο, σημείο συνάντησης, χώρος για παρέα και ανταλλαγή απόψεων και κοινωνικής επαφής.

Τα κτίσματα του κάστρου ήταν τριώροφα. Κάθε κτίσμα περιελάμβανε δύο ή τρείς μονόχωρες κατοικίες, στέγαζε δηλαδή δύο ή τρείς οικογένειες. Ένα ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό στοιχείο του Κάστρου είναι οι εξωτερικοί τοίχοι των κτισμάτων που ταυτόχρονα αποτελούν τμήμα του τείχους της οχύρωσης. Τα μικρά εξωτερικά τους παράθυρα, μάλιστα, χρησίμευαν και ως πολεμίστριες σε περίπτωση επίθεσης. Εκτός από κατοικίες, υπήρχαν και πολλά σιδηρουργεία, ξυλουργεία και εργαστήρια κεραμικής.

Κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα το Κάστρο φαίνεται να ήταν ιδιαίτερα πυκνοκατοικημένο. Στα μόλις τέσσερα στρέμματα της επιφάνειάς του ζούσαν κατά μέσο όρο πάνω από 3.000 άτομα, ενώ από αναφορές φαίνεται ότι οι κάτοικοί του έφτασαν κάποια στιγμή και τις 4.000. Η ύδρευση των σπιτιών γινόταν από στέρνες, ενώ το αποχετευτικό σύστημα του Κάστρου θεωρείται εξαιρετικό.

Μέσα στο Κάστρο υπάρχουν επίσης δύο από τις σημαντικότερες εκκλησίες του νησιού: ο Άγιος Γεώργιος, που χρονολογείται από το 1790 και η Παναγία του Κάστρου ή Ευαγγελίστρια, που χρονολογείται από το 1853 και αποτελεί μία από τις πιο σημαντικές νεώτερες επεμβάσεις στο Κάστρο, αφού χτίστηκε στη θέση του αρχοντικού των Querini. Γύρω από τις δυο εκκλησίες, αναπτύχθηκαν οι δυο βασικές συνοικίες του Κάστρου. Αυτή της Παναγιάς ή Ευαγγελίστριας κι αυτή του Αϊ-Γιώργη, του «Γλυκαυλή».

Από το 1912, όταν πλέον η Αστυπάλαια περνά εκ νέου σε ιταλική κατοχή, γίνονται σημαντικά έργα στο νησί, που βοηθούν στην τοπική οικονομία και στην ανάπτυξη του νησιού ενώ, απουσίᾳ του πειρατικού κινδύνου, οι οικογένειες που ζούσαν μέσα στο Κάστρο αρχίζουν να το εγκαταλείπουν. Η Αστυπάλαια θα περάσει στο ελληνικό κράτος με την ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα στις 7 Μαρτίου 1948, ημέρα γιορτής για όλα τα Δωδεκάνησα.

Σήμερα στο εσωτερικό του Κάστρου θα συναντήσει κανείς κυρίως ερείπια. Αυτό οφείλεται στις δύο ισχυρές σεισμικές δονήσεις έντασης 7 και 7.5 ρίχτερ που έπληξαν την θαλάσσια περιοχή μεταξύ Αμοργού και Αστυπάλαιας στις 9 Ιουλίου 1956, σηκώνοντας παλιρροϊκό κύμα 20 μέτρων στην Αστυπάλαια, το οποίο έπληξε τις βόρειες ακτές του νησιού. Ο σεισμός προκάλεσε σημαντικές ζημιές στα σπίτια του Κάστρου -τα περισσότερα κατέρρευσαν μαζί με την ΒΑ πλευρά του τείχους- οπότε το Κάστρο σταμάτησε να κατοικείται λόγω των εκτεταμένων ζημιών που υπέστη.

Κάποτε, το Κάστρο της Αστροπαλιάς είχε κλειδί και κλείδωνε για να μην φανερώσει τα όμορφα κορίτσια του, όπως λέει και το γνωστό παραδοσιακό τραγούδι. Σήμερα, μάς καλεί να το εξερευνήσουμε και να μοιραστούμε ιστορίες από άλλες εποχές.

Για να ταξιδέψετε στην Αστυπάλαια με την λαχτάρα του ταξιδιώτη για εξερεύνηση, αλλά και την γνώση του ντόπιου, επισκεφθείτε το Kallichoron Blog εδώ.