Συνάντηση στους Μύλους!
«Στρέφοντας τώρα το βλέμμα προς το βάθος βλέπουμε να ορθώνεται ένα βουνό σε σχήμα πλατιού κώνου με παράξενα χτίρια και μ’ ένα στενόμακρο Κάστρο στην κορυφή, άσπρα λιγοστά σπίτια σαν να κατρακυλούνε στην κατηφοριά, με πλάι τους μια παράταξη από ανεμόμυλους σε χαμηλότερο ύψωμα.» Αθηνά Ταρσούλη, Αστυπάλαια, 2001
Σήμα κατατεθέν της Αστυπάλαιας, ξεπροβάλλουν στους πρόποδες της Χώρα οι παραδοσιακοί ανεμόμυλοι, καλαίσθητες και νοσταλγικές παραπομπές στον νησιώτικο πολιτισμό.
Ο πρώτος ελληνικός ανεμόμυλος σχεδιάστηκε τον 1ο αιώνα μ.Χ.από τον Ήρωνα τον Αλεξανδρέα, ο οποίος ήταν μηχανικός και γεωμέτρης. Ήταν οριζοντίου άξονα περιστροφής και είχε 4 πτερύγια. Στην ουσία, όμως, οι ανεμόμυλοι εμφανίστηκαν στον ελλαδικό χώρο κατά τον 12ο με 13ο αιώνα και η χρήση τους καθιερώθηκε κατά την Βυζαντινή περίοδο, γνωρίζοντας ακόμα μεγαλύτερη άνθιση στο Ανατολικό Αιγαίο κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας.
Προάγγελος της βιομηχανικής περιόδου, οι ανεμόμυλοι εκμεταλλεύτηκαν στο έπακρο τους γενναιόδωρους ανέμους του Αιγαίου για να εξασφαλίσουν στους κατοίκους του νησιού το πολυπόθητο αλεύρι. Δύο πέτρινοι δίσκοι κινούνταν αντίθετα και τρίβοντας το σιτάρι το μετέτρεπαν σε αλεύρι, απαραίτητο υλικό για το πολύτιμο ψωμί. Από το άλεσμα, ο μυλωνάς κρατούσε το 10% ως αμοιβή, το λεγόμενο αξάι ή ξάι, ενώ ο μύλος ήταν σε ετοιμότητα όλο το εικοσιτετράωρο, χωρίς ωράριο ή αργίες.
Στην τοποθεσία που θα κτιζόταν ο μύλος θα έπρεπε να πνέουν δυνατοί βοριάδες, αφού οι βοριάδες είναι πιο σταθεροί άνεμοι από τους νοτιάδες, που αλλάζουν συνεχώς ένταση και διεύθυνση. Αξίζει να αναφέρουμε ότι κοντά σε κάθε μύλο και σε ακτίνα αρκετή γύρω του απαγορευόταν η οικοδόμηση γιατί έτσι παρεμποδιζόταν η ομαλή λειτουργία του. Το ανεμπόδιστο του αέρα από όλα τα μέρη μνημονεύεται ρητά στις αγοραπωλησίες των ανεμόμυλων. Έτσι, οι ανεμόμυλοι χτίζονταν κοντά σε οικισμό, σε μέρος προσπελάσιμο από υποζύγια, αλλά σε μακρινή ακτίνα από άλλα οικοδομήματα.
Την περίοδο 1830-1870, η Αστυπάλαια διαδραμάτιζε σπουδαίο ρόλο και εξαιτίας των προνομίων που της είχαν παραχωρηθεί από τους Τούρκους. Όταν έπαψαν οι πειρατικοί κίνδυνοι, άνθησε η ανοικοδόμηση στην περιοχή γύρω από το Κάστρο και άρχισαν να ξεπροβάλλουν οι πρώτοι ανεμόμυλοι. Αρχικά, οι ανεμόμυλοι εξυπηρετούσαν τις διατροφικές ανάγκες των οικιστών του Κάστρου των Querini και σταδιακά τους κατοίκους όλου του νησιού που διέθεταν σιτοχώραφα.
Στην Αστυπάλαια, οι μύλοι βρίσκονται στους πρόποδες της Χώρα και όπως είναι φυσικό, στην πλέον ανεμόπληκτη περιοχή, όπου γεωμορφολογικά ευνοείται η δημιουργία ισχυρών ρευμάτων.
Στην Χώρα υπήρχαν δώδεκα ανεμόμυλοι. Από αυτούς σήμερα σώζονται οκτώ, ένας από τους οποίους ενσωματωμένος σε νεότερα κτίσματα κι ένας ακόμη ερειπωμένος. Σύμφωνα με φωτογραφίες που σώζονται από τις αρχές του 1900, πιθανολογείται ότι οι τρεις τελευταίοι ανεμόμυλοι είναι οι παλαιότεροι μύλοι της μυλοσειράς, γιατί φαίνονται κατερειπωμένοι από τότε και χωρίς ανεμοτροχούς.
Οι οκτώ ανεμόμυλοι διατηρούν την τρούλα τους, ενώ μόλις 5 την ιστιοφορία τους με δώδεκα ιστία στον ανεμοτροχό. Ο ένατος ανεμόμυλος από την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα διακρίνεται μισογκρεμισμένος. Μεταξύ του έκτου και του έβδομου μύλου υπάρχει μεγαλύτερο κενό. Στο παρελθόν υπήρχε ένα πολύ χαμηλό βοηθητικό καλύβι που σήμερα δεν υφίσταται και στη θέση του οποίου έχει κατασκευαστεί σύγχρονη ασφαλτόστρωση.
Επιπρόσθετα, υπάρχει και ο Παλαιόμυλος που βρίσκεται στην περιοχή ΒΑ της Χώρας πάνω στον δρόμο που πηγαίνει προς το Κάστρο του Αγίου Ιωάννη, περίπου 1.5 χλμ. από τη Χώρα πάνω σε ένα έξαρμα, αριστερά της πρώτης στροφής του δρόμου, που τα τελευταία χρόνια έχει αναστηλωθεί.
Οι περισσότεροι ανεμόμυλοι έχουν επισκευαστεί/συντηρηθεί πρόσφατα και χρησιμοποιούνται έως και σήμερα ως μουσεία και εκθεσιακοί χώροι πολιτισμού. Ο ένας είναι μύλος στεγάζει το γραφείο Τουρισμού του Δήμου και ο άλλος την ξενόγλωσση δανειστική βιβλιοθήκη.
Σύμφωνα με στοιχεία του Ινστιτούτου των Ελληνικών Μύλων (Ι.τ.Ε.Μ.) οι ανεμόμυλοι στο Αιγαίο πέλαγος, τα παράλια και κάποιες κορυφές βουνών της ηπειρωτικής Ελλάδας υπολογίζονται γύρω στους 2.000.
Βιβλιογραφία
1. Ανεμόμυλοι: οι πέτρινοι γίγαντες του Αιγαίου, Visit Greece.
2. Ανεμομυλικά ΙΙΙ, Ιωάννης Ν. Κουμανούδης, Εκδ. ΤΕΕ
3. Project: «ΜΕ ΤΗΝ ΠΝΟΗ ΤΟΥ ΑΝΕΜΟΥ...», 2ο Γενικό Λύκειο Λαμίας, 2011-12
4. Αστυπάλαια, Αθηνά Ταρσούλη (2001), Εκδ. Άγρα
